کودتایی که بنا بود ۲۵مرداد به ثمر برسد و شاهی که نمیخواست برگردد
تاریخ انتشار: ۲۸ مرداد ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۴۹۵۸۵۶
خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و ادب: درباره کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ کتاب‌های تالیفی و ترجمه زیادی در بازار نشر کشور وجود دارد. پیش‌تر به یکی از کتاب‌های مهم این‌ماجرا یعنی «کودتا» نوشته یرآوند آبراهامیان در قالب یک‌پرونده سه‌قسمتی پرداختیم که مطالب آن در پیوندهای زیر قالب دسترسی و مطالعه هستند:
* «پیشینه‌های کودتای ۲۸ مرداد ۳۲/ همه‌چیز از ملی‌شدن نفت شروع شد»
* «نقش BBC و رسانه‌های آمریکا در کودتا/چرا همیشه به انگلیس شک داریم؟»
* «اشتباه مرگبار مصدق/سفیر آمریکاچگونه کودتای شکست‌خورده را پیروزکرد»
جمع‌بندی و خلاصه بحثی که در این‌پرونده به آن رسیدیم، این بود که کودتای ۲۸ مرداد انتقامی بود که بریتانیا به‌خاطر ملی‌شدن صنعت نفت، از ایران گرفت.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
یکی از منابع مطالعاتی خوب و قابل استناد درباره تاریخ پهلوی که کودتای ۲۸ مرداد را هم شامل می‌شود، خاطرات ارتشبد حسین فردوست یکی از چهره‌های مهم اطلاعاتی رژیم پهلوی است که توسط انتشارات موسسه مطبوعاتی اطلاعات منتشر شده و طی سالهای گذشته بارها تجدیدچاپ شده است. این‌کتاب در حال حاضر با نسخه‌های چاپ سی و پنجم در بازار نشر حضور دارد. البته کتاب «ظهور و سقوط سلطنت پهلوی» که خاطرات فردوست را شامل می‌شود، کتابی نیست که به‌طور مستقل و متمرکز به کودتای ۲۸ مرداد پرداخته باشد. بلکه این‌ماجرا موضوع یکی از فصول آن است که فردوست در آن، توضیحات و ناگفته‌های جالبی را مطرح کرده است.
پیش از ورود به بحث کودتای ۲۸ مرداد در خاطرات فردوست، بد نیست به موضوع پربسامد دخالت‌ها و عزل‌ونصب‌های انگلستان در تاریخ ایران اشاره کنیم که در پرونده بررسی کتاب «آخرین روزهای رضاشاه» هم مورد بررسی قرار گرفت و نمونه بارزش قسمت پنجم و پایانی این‌پرونده بود: «نخست‌وزیر انگلیس پس از اخراج رضاخان: دیکتاتور را بیرون کردیم!»
***
ارتشبد حسین فردوست در صفحه ۱۷۶ کتاب «ظهور و سقوط سلطنت پهلوی»، عملیات سقوط محمد مصدق را با کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، برنامه‌ریزی مشترک انگلیس و آمریکا می‌خواند و آن را سرآغاز دیکتاتوری ۲۵ ساله محمدرضا پهلوی عنوان می‌کند. او می‌گوید: «به اعتقاد من، در کودتای ۲۸ مرداد، نقش اصلی با انگلیسی‌ها بود. سپهبد فضل‌الله زاهدی مامور انگلیسی‌ها بود، سرلشکر حسن اخوی (طراح کودتا) انگلیسی و مغز متفکر گروه ارفع بود، رشیدیان‌ها هم انگلیسی بودند. و بالاخره انگلیسی‌ها موفق شدند موافقت آمریکا را با سقوط مصدق جلب کنند و کرمیت روزولت (مقام سیا) برای حسن اجرای کودتا وارد تهران شد.»
* کودتایی که قرار بود ۲۵ مرداد به ثمر برسد
اما نکته جالبی که باید به آن توجه داشت و فردوست هم در خاطراتش به آن اشاره کرده این است که کودتای ۲۸ مرداد، پیشینه ناموفقی هم داشت که مربوط به ۲۵ مرداد است. یعنی محمدرضا پهلوی تلاش کرد روز ۲۵ مرداد کودتا را به سرانجام برساند اما چون کودتای ۲۵ مرداد شکست خورد، با مقدمه‌چینی و یاری بیگانگان در روز ۲۸ مرداد به ثمر رسید. فردوست در صفحه ۱۷۷ کتاب خاطراتش نوشته:
«سرتیپ ریاحی وزیر دفاع، از ماوقع مطلق می‌گردد و واحدهای وفادار به مصدق را به ۳ پادگان فوق اعزام و ۳ واحد کودتا را بدون برخورد خلع سلاح و زندانی می‌کند. در این‌اقدام، ریاحی شخصا در یکی از پادگان‌ها حاضر می‌شود. سرلشکر سپه‌پور فرمانده نیروی هوایی، برای خلع سلاح پادگان دیگر می‌رود و در پادگان سوم سرتیپ محمود امینی فرمانده ژاندارمری خلع سلاح را انجام می‌دهد.
در این‌زمان، شاه همراه با ارتشبد خاتمی (در آن‌زمان سرگرد و خلبان هواپیمای اختصاصی بود) و آتابای (که در آن‌زمان پیشکار بود و بعدا معاون دربار شد) و ثریا، به نوشهر رفته و منتظر عکس‌العمل مصدق بود. صبح روز ۲۵ مرداد شکست کودتا تلفنی به اطلاع محمدرضا می‌رسد و او به بغداد فرار می‌کند.»
* شاه نمیخواست برگردد
در صفحه ۱۷۹ خاطرات حسین فردوست فرازهای جالبی درباره شرایطِ پس از فرار محمدرضا پهلوی به چشم می‌خورد؛ ازجمله فرازی که صحبت از گفتگوی فردوست و رئیس شعبه ایران سازمان جاسوسی MI6 است. فردوست می‌گوید: «بعدها رئیس MI6 ایران به من گفت که در آغاز این‌مذاکرات (مذاکرات برای بازگشت شاه به ایران)، محمدرضا مراجعت به تهران را نمی‌پذیرفت و به آمریکایی‌ها پیشنهاد می‌کرد که یک فرد نظامی را برای این‌کار در نظر بگیرند. آمریکایی‌ها نیز کار را تمام‌شده می‌دیدند و اصراری در مراجعت محمدرضا نداشتند، ولی انگلیسی‌ها به بازگشت محمدرضا اصرار کردند. این‌اطلاع مربوط به سال ۱۳۴۰ و دومین سفری است که برای آموزش اطلاعاتی به انگلستان داشتم. در این‌سفر، رئیس MI6 ایران شبی مرا برای شام به رستورانی واقع در یک‌کشتی در رود تایمز دعوت کرد. او حین صحبت گفت: «آمریکایی‌ها واقعا قصد داشتند یک افسر واجدالشرایط را جایگزین مصدق کنند ولی ما آنها را راهنمایی کردیم و گفتیم که هرچه جستجو کرده‌ایم در ایران افسری که مورد قبول همه ارتش باشد وجود ندارد و لذا بهترین کار این است که شاه به ایران بازگردانیده شود، زیرا هیچ فردی موقعیت او را در بین افسران ندارد. آمریکایی‌ها پذیرفتند و لذا در رم با او تماس گرفتند و ترتیب حرکتش را به تهران دادند.»
ارتشبد حسین فردوست
مقام انگلیسی در ادامه گفتگو با فردوست به او می‌گوید: «ما بودیم که آمریکایی‌ها را به انجام کودتا ترغیب کردیم و گفتیم که اگر دیر بجنبیم در ایران یک‌کودتای کمونیستی پیروز می‌شود و لذا برای نجات ایران باید مصدق برکنار و شاه را بازگرداند و آمریکایی‌ها نیز نظر ما را پذیرفتند.» یکی از جملات این‌جاسوس انگلیسی به فردوست هم بسیار جالب است: «حال می‌بینی که انگلیسی‌ها خیلی بدجنسند و هرکاری بخواهند می‌کنند.» (صفحه ۱۸۰)
* وقتی انگلیسی‌ها ایران را پر کرده بودند
در فرازی از خاطرات فردوست درباره کودتای ۲۸ مرداد به این‌نکته برمی‌خوریم که یکی از پایه‌های مهم کودتا، برادران رشیدیان (سیف‌الله، قدرت‌الله و اسدالله) بودند. پدرشان حبیب‌الله رشیدیان از ماموران سفارت انگلیس بود و هرسه‌پسر خود را نیز مامور آنها کرد. این‌خانواده ثروت زیادی داشتند و در تهران صاحب خانه‌های متعدد بودند. این‌سه‌برادر به وضوح برای انگلیس کار می‌کردند اما برادر کوچک‌تر یعنی اسدالله بیشتر به کاخ می‌رفت و با اشرف خواهر شاه معاشرت داشت. اصناف تهران در اختیار اسدالله بود و بعدها بانکی به‌نام بانک اصناف تاسیس کرد. فردوست می‌گوید سه‌برادر مورد اشاره تحصیلاتی نداشتند و از نظر درستکاری و صداقت هیچ وقت مورد اطمینان نبودند.
فردوست نقش برادران رشیدیان را در کودتا این‌گونه تشریح می‌کند که دسته‌جات غیرنظامی و اصناف را به خیابان‌ها بکشانند. رشیدیان‌ها هم توانستند جمعیتی حدود ۵ تا ۶ هزار نفر را راهی خیابان‌ها کنند. «زنی (ملکه اعتضادی) را هم پیدا کرده بودند که متخصص تحریک و تهییج بود و چادرش را به کمر بسته و روی جیپ سخنرانی می‌کرد. دسته فوق از خیابان نادری به طرف خانه مصدق حرکت کردند. دسته دیگر ورزشکاران باشگاه تاج بودند که سرتیپ خسروانی (سپهبد و رئیس تربیت بدنی شد) توانست به رهبری شعبان بی‌مخ آنها را به حرکت درآورد. سربازان گارد جاویدان، که توسط ریاحی در شب ۲۵ مرداد خلع سلاح شده بودند، نیز به جمیعت پیوستند.
* منت‌گذاشتن انگلیسی‌ها بر سر محمدرضا پهلوی
راوی کتاب «ظهور و سقوط سلطنت پهلوی» در فرازی که قصد دارد بحث کودتای ۲۸ مرداد را جمع‌بندی کند دوباره به خاطره دیدارش با رئیس شعبه ایران MI6 برمی‌گردد و می‌گوید «به نظر من سخنان رئیس ایران MI6 به من در سفرم به انگلیس به این منظور بود که من به محمدرضا بگویم تا بداند که انگلیسی‌ها بازگشت او را به ایران (به جای استقرار یک دیکتاتور نظامی) پیشنهاد کرده‌اند و لذا اعاده مجدد سلطنتش را نیز مدیون آنهاست. اگر دخالت انگلیسی‌ها نبود، آمریکایی‌ها امثال زاهدی و تیمور بختیار را بر محمدرضا ترجیح می‌دادند. به هرحال، حدود یک و نیم سال پس از کودتا، زاهدی کنار زده شد و مجبور به ترک ایران شد و با عنوان تشریفاتی «سفیر السفراء» به ژنو رفت. در آنجا او هیچ‌کاری انجام نمی‌داد جز اخذ وجوهات گزاف ماهیانه و عیاشی.» (صفحه ۱۸۳ به ۱۸۴)
کد خبر 5864877منبع: مهر
کلیدواژه: کودتای 28 مرداد جاسوسی اطلاعاتی رژیم پهلوی حسین فردوست محمدرضا پهلوی حکومت پهلوی سازمان سیا جاسوسی بریتانیا انگلستان محمد مصدق انتشارات اطلاعات حادثه تروریستی شاه چراغ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کتاب و کتابخوانی بازی های رایانه ای بنیاد ملی بازی های رایانه ای موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران نشر نو اربعین 1402 نقد کتاب معرفی کتاب دفاع مقدس جنگ تحمیلی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ادبیات داستانی عاشورا کودتای ۲۸ مرداد محمدرضا پهلوی آمریکایی ها حسین فردوست انگلیسی ها ۲۵ مرداد خلع سلاح
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.mehrnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «مهر» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۴۹۵۸۵۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
وزیری‌تبار، قره‌نی‌نواز سال کودتا: قمرالملوک پیر دیر است و برایم ارشدیت دارد/ از مردها بنان و بنان و بنان
به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، در بهار سال ۱۳۳۲ تنها چند ماه مانده به کودتای ۲۸ مرداد، اگر چهارشنبه‌شب‌ها ساعت یک ربع به ۶ عصر پیچ رادیو را باز می‌کردید صدای دل‌نواز قره‌نی‌ای به گوش‌تان می‌رسید که حسینعلی وزیری‌تبار (۱۲۸۵-۱۳۳۷) نوازنده‌اش بود. این نوازنده‌ی ۴۷ ساله در آن مقطع هنرآموز سرود و رئیس ارکست دانشجویان انجمن موسیقی ملی بود و چهار فرزند داشت که بزرگترین آنها گیتی در هنرستان موسیقی ویلن کار می‌کرد، همایون شش‌ساله، هدایت سه‌ساله و هایده‌ی یک‌ساله کوچک‌تر از همه بود. وقتی خبرنگار اطلاعات هفتگی (۱۱ اردیبهشت ۱۳۳۲) به انجمن موسیقی ملی رفت تا با و مصاحبه کند، با یک جوان شاکی مواجه شد؛ وزیری‌تبار دل پرخونی از رادیو داشت و اصلا از زندگی‌اش راضی نبود. آن‌چه در پی می‌خوانید بخش‌هایی از گفت‌وگوی یادشده است:
... از دوازده‌سالگی پدرم برای فراگرفتن موسیقی مرا تشویق کرد و با آنکه در خانواده‌ی خود موسیقی‌دان نداشتیم ولی علاقه به موسیقی و شنیدن آهنگ‌ها یکی از بهترین لذات افراد خانواده‌ام بود و من تنها فردی هستم که در فامیل خود به موسیقی علمی و عملی آشنا هستم. از همان کودکی من قره‌نی را دوست داشتم و درست یادم هست که اولین مربی من مرحوم سالار معزز از لحاظ ترکیب لب و دهان و انگشتانم مرا به فرا گرفتن این ساز تشویق نمود و سپس نزد مرحوم سرهنگ نصرالله‌خان مین‌باشیان به تکمیل ساز مورد علاقه‌ی خود پرداختم و وقتی افتخار شاگردی کلنل را پیدا کردم مثل آن بود که دنیایی را به من داده باشند ناگفته نماند که از محضر آقایان غلامحسین مین‌باشیان، خالقی، ضیا مختاری، و خادم میثاق استفاده‌های شایانی برده‌ام.
از درد دل‌های‌تان از رادیو ممکن است یکی دو تا به طور مثال ذکر کنید.
اولا موسیقی ملی ما با وضعی که فعلا در رادیو اجرا می‌شود هرگز ترقی نخواهد کرد در صورتی که اساس موسیقی ملی ایران بزرگترین پایه‌های موسیقی شرق، بلکه موسیقی دنیا است. دیگر آنکه تاکنون هیچ‌گونه تشویقی از من نشده و فقط یک تقدیرنامه و دو مدال و یک نشان از طرف وزارت فرهنگ دریافت داشته‌ام... اداره‌ی رادیو فقط ماهی ۲۴۰ تومان به من می‌داد که اخیرا ۲۰ تومان آن را کسر کرده [و با خنده افزود:] منتظر کم کردن بقیه‌ی آن هم هستم و من که هم سولیست هم نوازنده و هم کمپوزیتور هستم این است وضع من وای به حال آن‌هایی که فقط یکی از این جنبه‌ها را دارند.
شب‌های یک‌شنبه هم از ساعت هشت و نیم تا نه گاهی با عده‌ای از رفقا و هنگامی با ارکست که فعلا وضع آن درهم برهم شده در رادیو شرکت می‌کنم.
کدام موسیقی‌دان به موسیقی ایران بیشتر خدمت کرده است؟
آقای کلنل وزیری
عاشق شده‌اید؟
ما آردمان را بیخته و غربال‌مان را آویخته‌ایم و اصولا وجود خانم عزیزم که بدون رودربایستی باید بگویم کاملا مراقب و مواظب راحتی من است بالاترین سعادت‌ها را نصیب من کرده است.
نظرتان درباره‌ی تصنیف‌ها و شعرهای جدید که در رادیو خوانده می‌شود چیست؟
شعرها حسابی نیست و طبعا آهنگ‌ها هم قلابی از آب درمی‌آید.
خوش‌ترین خاطره‌تان در زندگی چیست؟
خوش‌ترین خاطرات زندگی‌ام اقامت نه‌ساله‌ام در شیراز یعنی معدن لب‌لعل و دکان حسن است. در هفتصدمین سال یادبود سعدی علیه‌الرحمه کنسرتی تهیه کردم و آهنگی به نام «به یاد سعدی» ساختم که هنوز خاطره‌ی شیرین آن در تمام نه سال خوشی و شیرینی زندگی شیراز مثل لؤلؤیی در چشم می‌درخشد.
کدام خاطره‌ای روح شما را مکدر می‌سازد؟
هر وقت دروغ بشونم و تظاهر ببینم (که الحمدالله در جامعه‌ی ما اصلا وجود ندارد) زیرا صمیمیت و یگانگی را می‌پرستم.
کدام غذا را بیشتر از بقیه دوست دارید؟
آن‌قدر در قره‌نی فوت کرده‌ام که دندان‌هایم یکی‌یکی دنبال فوت‌ها بیرون پریده و ناچار بیشتر غذاهای نرم و تر و راحت‌الحلقوم را دوست دارم که البته تولید «باد» هم بکند!
نظرتان درباره‌ی خوانندگان ایرانی چیست؟
از بین خانم‌ها بانو قمرالملوک که پیر دیر است، برای من ارشدیت دارد. بعد خانم ضرابی که از لحاظ سوابق خوانندگی به‌خصوص در خواندن آهنگ‌های ضربی بی‌نظیر است. سوم روح‌انگیز و چهارم روح‌بخش و از مردها بنان و بنان و بنان.
۲۵۹۵۷
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید. کد خبر 1900969
علت فوت پزشک متخصص در استان فارس در دست بررسی است